De oorsprong van thee

De oorsprong van thee
China is de bakermat van de theecultuur. Volgens de overlevering is de mythische Chinese keizer Shen Nung de grote ontdekker. Toen hij in het bos een ketel water kookte, dwarrelden toevallig enkele blaadjes van een wilde struik in het water. De keizer vond de geur en de smaak van het gekookte water met de blaadjes heerlijk: zo zou ca. 5000 jaar geleden de eerste thee zijn ontstaan. Die wilde struik kennen wij nu als Camellia sinensis (d.w.z. de Chinese theestruik). Alle theesoorten zijn afkomstig van deze groenblijvende struik. Tegenwoordig wordt thee in heel veel landen met een (sub-)tropisch en vochtig klimaat geteeld; de bekendste ‘theelanden’ zijn China, India, Japan en Sri Lanka.
Als een theestruik vier jaar oud is, kan er voor het eerst worden geoogst. Voor de meest verfijnde theesoorten plukt men alleen de bladknop met de bovenste tere jonge blaadjes. Voor theeën met een wat robuustere smaak worden ook volgroeide blaadjes gebruikt.

De diverse theesoorten zijn het resultaat van verschillen in klimaat, grondsoort en ligging (met name de hoogte) van de plantage. Daarnaast hebben ook het oogstseizoen en de manier van plukken, bewerken en verpakken een belangrijke invloed op de uiteindelijke kleur, smaak en geur.

Hoe ontstaat thee?
Een geplukt theeblaadje ondergaat een aantal stappen voordat het klaar is voor het zetten van een kopje thee:

• Verflensen:
Tijdens het verwelken (verflensen) verliezen theeblaadjes de helft van hun vocht. Dit proces neemt ongeveer 20 uur in beslag. Hierna is het blad soepel genoeg om, zonder te breken, te worden gerold.

• Rollen:
Het blad wordt tussen twee, in tegenovergestelde richting draaiende, metalen platen gerold en gekneusd. Zo komen de bladsappen vrij die belangrijk zijn voor het uiteindelijke karakter van de thee. Dit rollen duurt ongeveer een half uur.

• Fermenteren (zwarte thee, Oolong en rooibos):
Bij een constante temperatuur van ca. 25°C en een zeer hoge vochtigheidsgraad, beginnen de theeblaadjes op te warmen en te gisten. Door het contact met zuurstof krijgen de blaadjes het kenmerkende theearoma en de donkere kleur van zwarte thee. Dit proces duurt één tot drie uur.

• Drogen:
De fermentatie wordt stopgezet door de temperatuur te verhogen tot ca 90°C, het zgn. drogen of ‘vuren’. Dit duurt ca. 20 minuten. Ook groene, niet-gefermenteerde thee ondergaat dit droogproces.

• Zeven:
Na het drogen worden de theebladeren, met behulp van schudzeven in verschillende maten, op grootte gesorteerd. Hoe groter de theeblaadjes, hoe langer de thee moet trekken. De stukjes theeblad in eenzelfde melange moeten dus ongeveer even groot zijn.

Na deze stappen wordt de thee verpakt en in zijn ‘pure’ vorm op de markt gebracht, of wordt er een melange samengesteld met verschillende theesoorten. Thee kan ook worden gearomatiseerd door specerijen, kruiden, bloemen of vruchten toe te voegen. Daarnaast kan men thee ook roken (bv. Lapsang Souchong).

Zwarte thee
De theeblaadjes worden na het plukken verflenst en vervolgens gerold, gekneusd en verhit. Dankzij een relatief lang fermentatieproces krijgt de thee zijn kenmerkende goudbruine tot zwarte kleur. Zwarte thee heeft een krachtige smaak en is intens geurig.

Oolong
Oolong thee zit qua smaak enigszins tussen groene en zwarte thee in: het frisse van groene thee, maar ook het volle karakter van zwarte thee. Het productieproces voor deze half-gefermenteerde thee is hetzelfde als bij zwarte thee, alleen is de fermentatiefase korter. Voor deze theesoort worden de hele theeblaadjes gerold; hierdoor behouden zij hun oorspronkelijke karakter en bloemige smaak. Het aroma en de smaak zijn zachter dan die van zwarte thee.

Groene thee
Groene thee is licht van kleur en fris van smaak. Voor groene thee worden de theeblaadjes meteen na het plukken verflenst en verhit; er vindt geen fermentatie plaats en de thee behoudt zijn groene kleur. Deze thee wordt traditioneel gedronken in China en Japan maar is ook bij ons heel populair.

Witte thee
Witte thee dankt zijn naam aan de met zilverwitte ‘donshaartjes’ bedekte bladknoppen van de theestruik. Aan het begin van het groeiseizoen, nog voordat deze knoppen opengaan, worden de jonge theeblaadjes geplukt. Vervolgens worden ze in de zon verflenst en gedroogd. Dit delicate proces zorgt voor een lichtgekleurde, verfrissende thee met weinig theïne en een pure, lichtzoete smaak.

Rooibos
Rooibos is afkomstig van het blad en de twijgjes van de Zuid-Afrikaanse struik Aspalathus linearis. Het is dus eigenlijk geen ‘echte’ thee. Rode rooibos ondergaat hetzelfde fermentatieproces als zwarte thee. Groene rooibos, afkomstig van dezelfde struik, wordt niet gefermenteerd. Beide soorten zijn van nature theïnevrij, dus ook heel geschikt om ‘s avonds te drinken. Dit zijn onze populaire Rooibos melanges: Berry Heart, Organic Rooibos, Red fruit en Red Pearl

Theïne
Alle ‘echte’ thee, d.w.z. van de bladeren van de theestruik, bevat theïne. Theïne is een zgn. alkaloïde, dezelfde stof als cafeïne in bv. koffie. Deze stof heeft een licht opwekkend effect en vermindert vermoeidheid. Vandaar dat een kopje thee bij het ontbijt of in de namiddag zo lekker is!

Het theïnegehalte verschilt per theesoort en wordt beïnvloed door tal van factoren, zoals bv. de soort theeblaadjes, de omstandigheden tijdens de groei en de manier waarop de blaadjes na het plukken worden verwerkt. Wel is het zo dat, ongeacht de theesoort, een kopje thee minder theïne bevat dan een kopje koffie.

Waarom losse thee?
Veel theeliefhebbers geven de voorkeur aan losse thee: hiervoor worden meestal theeblaadjes van de beste kwaliteit gebruikt. Als de losse theeblaadjes voldoende ruimte hebben om zich in het hete water te ontvouwen, geven zij optimaal hun smaak en geur af. Bovendien kan je losse thee helemaal naar eigen smaak doseren.

Geschiedenis van thee

Van oorsprong komt thee uit China. Duizenden jaren geleden werd daar al thee gedronken. Volgens een Chinese legende ontdekte keizer Shen Nung 3000 jaar voor Christus thee in een bos. Bladeren van een theestruik dwarrelden in een pan met heet water, waarna het geheel een aangename geur ging verspreiden.
Via China kwam ook Japan met thee in aanraking. De eerste vermelding van thee in de buitenlandse literatuur dateert uit 1559, toen het werd ontdekt door de Portugezen in Japan. Rond 1610 werd een kleine hoeveelheid thee naar Nederland gebracht en in eerste instantie slechts als curiosum bekeken. Pas later in de 17e eeuw begon de VOC grotere hoeveelheden thee naar Nederland te verschepen. Die thee kwam uit Batavia, waar de thee vanuit China werd heengebracht. In de 18e eeuw werd theedrinken echt gemeengoed in Nederland. Toen begon de VOC de thee direct te importeren uit Canton in China.
Op Java en Sumatra werden door de Nederlanders theeplantages aangelegd. De Engelsen deden hetzelfde in India en op Sri Lanka (toen Ceylon, vandaar de naam ‘Ceylonthee’). Thee was tot de 18e eeuw een zeer dure drank en werd alleen gedronken door rijke mensen. Die bouwden daarvoor in hun tuinen soms speciale theehuizen.

Theepoeder
Tot de 13e eeuw werd thee alleen gemaakt met theepoeder. De bladeren werden tussen twee stenen geperst en zo gemalen tot poederdeeltjes. Voor de smaak werden er bijvoorbeeld gedroogde aardappels of gemalen rijst aan toegevoegd. Later werden er ook olieproducten, mandarijnschors en gember aan toegevoegd. Pas na de 13e eeuw kreeg thee de vorm van de thee zoals wij het kennen. Ze bladeren werden minder gemalen en als kleine deeltjes met de overige ingrediënten in een kommetje gelegd. Daar schonk men heet water overheen en roerde het mengsel door elkaar.

Theepoeder wordt tegenwoordig alleen nog gebruikt bij de Japanse Theeceremonie. In heel Europa wordt thee tegenwoordig voornamelijk uit een theezakje getrokken, hoewel er nog wel losse theebladeren te verkrijgen zijn.

Camellia Sinensis
De Camellia Sinensis, waar thee van gemaakt wordt, is een tropische plant die in diverse landen verbouwd kan worden. De plant heeft 4 tot 5 jaar nodig om oogstrijp te worden en kan groeien tot 20 meter hoog, maar in de theeplantages worden de struiken tot 1,5 meter hoog gehouden, zodat het plukken van de bladeren door iedereen uitgevoerd kan worden. De bladeren worden in de verschillende landen anders gecultiveerd, geoogst en bewerkt, waardoor er meer dan 3000 verschillende smaken thee van gemaakt kunnen worden. De belangrijkste theeleveranciers van Nederland zijn China, Indonesië, Sri Lanka, India, Kenia, Malawi en Argentinië. Door de verschillen in productie leveren zij allemaal anders smakende thee. Ook zitten er verschillen in smaak binnen hetzelfde land door de diverse districten waar de thee is geoogst.

Van theeplantage naar supermarkt
De gemiddelde theeplantage bestaat uit 9 tuinen. De plukkers beginnen in de eerste tuin en bevinden zich daar de hele dag. Zo plukken ze elke dag in een andere tuin tot ze weer terecht komen bij de eerste tuin. Daar zijn de planten dan alweer gegroeid en hebben deze nieuwe blaadjes aangemaakt. Hierdoor kunnen de plukkers steeds dezelfde ronde blijven maken. Na het oogsten worden de bladeren op een rooster van ca. 30 graden geflenst. Hierdoor verlies het blad 40 tot 50 procent van het vocht en kan het opgerold worden. Dit gebeurt gedurende een half uur tussen twee schurende platen. Na dit schuren heeft de thee het formaat van de thee die nog los te verkrijgen is. Een deel van de thee wordt ook voor dit doeleinde zo in zakken of kisten verscheept. 70 procent van de theedrinkers maakt liever gebruik van een theezakje. Hiervoor wordt de thee gebroken en versnipperd. Vervolgens worden de kleine deeltjes een paar uur in een temperatuur van ca. 25 graden gezet, terwijl en lucht doorheen wordt geblazen met een vochtigheidsgraad van 95 procent. Het drogen gebeurt bij 95 graden en het vochtgehalte wordt terug gebracht naar gemiddeld 5 procent. Met behulp van een zeef wordt de thee op formaat gesorteerd, waarna het verpakt kan worden. In kisten of zakken worden de gedroogde bladeren verscheept naar de theepakkers in diverse landen. Het grootste deel van de bladeren komt terecht bij de Nederlandse theepakkers, waar ook theeproevers werken. De theeproevers maken verschillende melanges van de thee, terwijl de theepakkers de thee in zakjes verpakken en klaar maken voor de supermarkt. Het grootste deel van de verpakte thee wordt vervolgens weer geëxporteerd naar andere landen. Het deel dat in Nederland blijft, komt binnen korte tijd bij de groothandelaren terecht waar de ondernemers hun thee kunnen bestellen.

Nederland en thee
Voor de Tweede Wereldoorlog dronk men in Nederland gemiddeld 200 liter thee per jaar. Dit komt neer op vier mokken per dag. Na 1950 interesseerde men zich meer voor koffie en frisdrank. Sinds 1997 is thee weer helemaal terug in Nederland, hoewel we niet meer zoveel drinken als 50 jaar geleden. Tegenwoordig wordt er ongeveer 101 liter thee per jaar gedronken door de gemiddelde Nederlander. Hiermee is thee na water de meest gedronken vloeistof in ons land. Er komen steeds meer smaken thee bij en we hebben weer ontdekt dat thee op elk moment van de dag gedronken kan worden. Bij de grotere theewinkels heeft men vandaag de dag de keuze uit ca. 3000 verschillende smaken. Thee staat symbool voor vriendschap, troost en gastvrijheid.

Thee en gezondheid
Thee is te onderscheiden in groene, witte en zwarte thee. Elke thee heeft een andere werking. Witte thee is zeldzamer en daarmee wel een stuk duurder dan de andere soorten. Door de toegevoegde ingrediënten, waardoor de smaken ook ontstaan, verschilt ook de geneeskundige werking. Alle groene thee bevordert de spijsvertering, witte thee en o.a. rooibos leveren meer antioxidanten in vergelijking met andere soorten en pepermuntthee helpt tegen hoofd- en maagpijn. Antioxidanten doen de huidvaten uitzetten en de haarvaatjes ontspannen, ze verminderen de kans op hart- en vaatziekten en hebben een positief effect op kankers in het spijsverteringskanaal en huidkanker. Twee koppen thee per dag leveren voldoende antioxidanten om de kans op hart- en vaatziekten met 40 tot 60 procent te verminderen. Daarnaast bevat thee ook theïne. Deze stof is te vergelijken met cafeïne in o.a. koffie. Theïne maakt mensen alerter, maar heeft niet zo’n grote invloed als cafeïne. Een kop thee bevat gemiddeld 30 milligram theïne, terwijl een kop koffie gemiddeld 75 milligram bevat. Vaak worden diverse kruiden gebruikt om thee van te trekken. Voorbeelden hiervan zijn zoethout, munt, kamille en lindebloesem. Hoewel dit officieel geen thee is, wordt het wel als thee verkocht.